اقتباس: اززبانهای پامیری نوشته  .ت . پاخالینه

تهیه کننده:ع .ر.سمندر

زبان اشکاشمی

زبان اشکاشمی زبان مردم قسمت شمال شرقی ولایت بدخشان افغانستان ودرحدود دوهزار نفر(درحال حاضر متکلمین این زبان به بیشتر جندهزارنفر میرسد) درقراءخرمنی،بهاروبازار،قاضیده،آهنگرده،صیاد، کندکاد،زرگران،داروندوقسماً در یخدروحیات به سر میبرند. ودرخاک شوروی سابق تنها یک قریه بنام "رین"وجودداردکه زبان ساکنین آن نیز اشکاشمی است،قشلاق آن درسواحل دریائی پنج در قسمت سرحدباافغانستان جای که دریا مسیرخودراتغیرمیدهد ،واقع میباشد.بعضی ازخانواده های اشکاشمی به صورت پراگنده دربرخی ازروستاها تاجیک نشین هم زنده گی دارند(نمدگوت،سومجین،یخشوال ،مولوج وغیره).تمام اشکاشمیهای تاجگستان قراراحصائیه سال1955میلادی زیادتراز500نفرهستند که 400نفرآنهادرقریه"رین" زنده گی دارند،زبان نوشتاری اشکاشمی هامانند دیگرپامیری هادری وتاجیکی است،بایدگفت که اشکاشمیها بایکدیگر تنهابه زبان اشکاشمی حرف میزنند.

گرچه اولین معلومات راجع به زبان اشکاشمی درسالهای نود سده گذشته ارایه شده ولی مطالعه دقیق وهمه جانبه این زبان چندی پیش آغازشده است .برای اولین باربه صورت فشرده زبان اشکاشمی(هر دولهجه آن زیباکی و اشکاشمی ) در سال 1920میلادی توسط گ.گریرسون دراثری تحت عنوان:   ,Zebak and Yazgulami” “Ishkashimiآمده است که چندی بعددرسال 1921باتغیری درجلددهم کلیات"Linguistic Survey of India"گنجانیده شده است بایدیادآورشدکه این اثربانواقصی همراه است ،زیراموادیکه گریرسون به اساس آن اثرخودرانوشته اصل نبوده بلکه کاپی میباشدوهمچنان موادقسمت زیباک در بین مردم زیباک نه بلکه درچترال جمع آوری شده است .

قدم مهم درمطالعه زبان اشکاشمی  توسط دانشمندشرق شناس ناروی گ .مارگین سترن برداشته شد،اثر مشهور وی درباره زبان اشکاشمی :sanglachi-ishkashmi” نام دارد.تاحال این یگانه اثرنسبتاً مکمل راجع به زبان اشکاشمی به شمار می رود.lمگرباوجوداهمیت خود نمیتواندکه به صورت مکمل به همه سوالات جوابگوباشد،زیرا به صورت دقیق ودرست راجع به لهجه های این زبان معلومات داده نه شده است وهمچنان به صورت کلی راجع به لهجه سنگلیچی هم معلوماتی درآن دیده نمیشود.دراین اثردرقسمت صوت شناسی لهجه سنگلیچی هم به مشکلات برمیخوریم .

راجع به زبان مردم اشکاشمی های شوروی .ی .ی.زاروبین هم اثری به اساس مواد جمع آوری شده دراشکاشم درسال1915میلادی دارد.اگرچه اثرزاروبین قبلاًنوشته شده است.یعنی تازه نیست ،امادارای اهمیت علمی فراوان میباشد.ولی باید نواقص آن راهم ذکر کرد.ازجمله نواقص این اثر یکی هم نبودن معلومات راجع به لهجه عامیانه زبان اشکاشمی است.زیرادرلهجه عامیانه علاوه بر ویژه گیهای خوداین زبان نفوذخصوصیات زبان تاجیکی را نیزنشان میدهد.

و.س.ساکالوده اثری راجع به فونتیک زبان اشکاشمی به نام "رساله دربارهء صوت شناسی زبانهای آریائی"دارد،ساکالوده سیستم واولهارابه صورت واضح تشریح نموده  است.

درسال 1959میلادی مونوگراف ت.ن.پاخالینه به نام "زبان اشکاشمی"نشرشدکه برای نوشتن این اثردست داشته ازآن استفاده شده است.

برای نوشتن این اثرهمچنان ازموادکه توسط مولف دروقت تحقیقات دراشکاشم درسالهای 1952-1955 میلادی جمعآوری شده بوداستفاده به عمل آمده است.دراین اثربرای نخستین بار ازویژه گیهای رابط دوجانبه کمی فونیمهای واول به اساس تحقیقات تجربوی ،ویژه گیهای کانسونتهای زبان اشکاشمی ،یادآوری شده است.

ابن اثرحاوی دستورمتن اشکاشمی وسیستم واژه هامیباشد.

درسال 1960میلادی فرهنگ زبان اشکاشمی "لهجه سنگلیچی"توسط محقق افغانی شاه عبدالله بدخشی نشرشد.

                                        ادامه دارد ...