منصور حاکم اشکاشمی

زادگاه ٬ حکمرانی و کارکردهای او

                      کریم نعیمی ( اوساسی )

یکی از روستای های کهن اشکاشم اوساس است که در شرق اشکاشم موقعیت دارد ٬ این روستا در تاریخ کشککی ( رهنمای قطغن و بدخشان ) در شمار قریه های تربت ٬ آهنگرده ٬ کربلا٬ قاضده ٬ صیادان ٬ دارون ٬ شاه چراغ و اوج دراغ نام برده شده است . شمار خانواده های اصیل و بومی که در این روستا زیست و زندگی دارند ٬ بنا بردستنوشته ای زیبای که از منصور حاکم اشکاشمی در دست است در زمینه چگونگی پیشینه ای این روستا معلومات و اطلاعات مفید را دراختیار ما قرار داده است . این نوشته در عصر میرجهان شاه ابن میر محمد شاه برادر میرسلطان شاه از پسران سلیمان شاه ابن مظفربیگ بخارایی که در این منطقه حکمرانی داشتند به رشته ای تحریر آمده است .

حاکم منصور اشکاشمی نائیب عهد میرجهان شاه ٬ شخص توانا ٬ زرنگ و کارآزموده در مسایل سپاهیگری و دولمتداری و کامل در علم معرفت و باطن و مشهور در دانشهای علمی و نقلی . ازین رو او شهرت فراوانی در جامعه کسب کرده و مرتبت ومنزلت بزرگی داشته و لقب ( حاکم ) را کمایی کرده بود . و در چند سفر با میرجهان شاه به بخارا همسفر بوده است .

بین سالهای ( 1035) تا ( 1040 )  هجری میران محلی شغنان از رسم باج و خراج دهی سرکشی و اطاعت نکرده و با استفاده از فرصت ٬ از روی خودخواهی فتنه و آشوب را علیه میرجهان شاه و منصور حاکم اشکاشمی برپا کردند ٬ این اغتشاش تحت قیادت میرکوکان خان و افسقال بهادر یکی از سرکرده گان قوم ( قرلق ) بدخشان و به نوکری میرشاه ونچی از شاهان محلی شغنان صورت گرفته بود . در جنگ که صورت گرفت فرزند کوکان خان در موضع اشکاشم به ضرب شمشیر مدافعان اشکاشمی به قبل رسید  ٬ که در این مقاومت شخص حاکم منصور اشکاشمی شرکت داشت و سپاه دشمن را به عقب زد .

میر شاه ونجی ازین حادثه سخت برآشفته شده و بار دیگر نیرو آماده کرده و به کمک خم اولی ها رشته ای آشوب و حملات را از سرگرفت . و خون های بسیار ریخته شد ٬ سر انجام میرجهان شاه مصلحت رادر جنگ ندیده و با شورشیان ماجروی شغنی مقابله نکرد ٬ با جمعی ازطرفداران خود به شمول حاکم منصور از طریق کوتل قاضده و خرتیزه به صوب چترال عقب نشینی کرد .

 باهجوم قوای مخالف فاجعه هولناک در منطقه روی داد ٬ اموال و نفایس قیمتی تمام خانواده های اشکاشم ٬ زیباک به غارت برده شد و برخی افراد سرشناس منطقه نیز مورد آزار و اذیت قرار گرفتند. حاکم اشکاشمی بامیرجهان شاه و یاران شان مدتی در چترال اقامت گزین شده بودند.

افسقال بهادر بعد از اسپ رانی  و تاخت تاز زیاد میربهادرخان پسر سلیمان بیک که حاکم جرم بود ٬  د  در دهن بوم دره  باحیله او را به قتل رسانید و حکومت جرم رانیز اشغال کرد.مزار میربهادر خان در محل بوم دره تا هنوز باقی است ٬ افسقال فیض آباد رانیز تسخیر کرد ٬ او مرد جابر ستمگر و ظالم بود و مردم همه مناطق از او سخت ناراحت و دلتنگ بودند . افسقال هنگامیکه در میله گاه کوه جلغر در فیض آباد مصروف بازی شطرنج بود . از سوی یکی از طرفداران میر جهان شاه که از اهالی کران ومنجان بود به گلوله تفنگ به قتل رسید و مردم از شرارت او و طرفدارانش رهایی یافتند .

میر جهان خان و حاکم منصور اشکاشمی باشیندن این خبر شادمانی ها کردند و جشن ها گرفتند و با یاران خویش از طریق کوتل نکسان دهگل زیباک دوباره عازم زیباک و اشکاشم شده و مردم را از شرارت جابرانه مزدوران افسقال نجات دادند.

حاکم منصور اشکاشمی خدمات ارزنده ای را در منطقه انجام داده و کارهای مهمی را سازماندهی کرده است . نهــــــــــــر بزرگ " جوکاندوی " که از قسمت پایین قریه خوشپاک آغاز شده و از میانه ای روستاهای آهنگرده و تربت به جانب قریه اوساس جریان دارد و در حدود یک هزار جریب زمین کشاورزی را آبیاری میکند و بسوی قریه شیخچ و ساحه پستیو میریزد ٬ ازجمله کارکردهای ارزنده و باارزش حاکم منصور اشکاشمی شمرده میشود ٬ که با زحمت بسیار و کار طاقت فرسا طراحی و ساختمان و به بهره دهی گرفته شده است . نهری یادشده اکنون به نام نهر خسرو و محمد بیک که از احفاد حاکم هستند یاد میشود  . برج نظامی که مشهور به توپخانه حاکم است در جوار خانه ای محمد بیک و خسرو قراردارد که در حدود یکصدبیست سال از تولد و پنجاه سال از درگذشت شان سپری میشود و نسب شان بعد از چار پشت به ( حاکم ) میرسد بنا یافته است . قلعه ای بالای آن در اثر حوادث و گذشت زمان فروریخته است و اکنون به اندازه هفت متر ارتفاع آن باقی مانده است ٬ دیوار ساختمانی این برج از تخته سنگ های بزرگ و کلوه چوب های ضخیم بالا شده است . گفته می شود این ستاد فرماندهی و مرکز اسلحه و مهممات حاکم بوده است . آنچه از آن یادآوری شد گوشه های از زندگی و روزگار حاکم بوده که با دیگر کارکردهای او یادگار ارزشمندی است که از او باقیمانداست.

اکنون به تعداد ده خانوار از نسل حاکم منصور در اشکاشم زیست و زندگی دارند و به افتخارات گذشته ای اجداد خود میبالند . نام منصور حاکم و کارکرده های جاویدانه ای او زبان زد همه مردم اشکاشم ٬ زیباک و واخان بوده و گفته میشود او شخص مصلح ٬ خیرخواه و همچنان شاعر و نویسنده چهره دست و آدم خیلی مهربان و دلسوز مردم وطن خود بوده و یاد و خاطره او به عنوان ی مرد آزاده ٬ متدین و روحانی همیشه در خاطره فرزندان آنجا باقی مانده است .

بااندوه فراوان که درکتاب مرزا افضل علی سرخ افسر از شخص میرجهان شاه در چندین موارد نام برده شده ٬ امان بنابر دلایلی نامعلوم از حاکم منصور اشکاشمی دراین کتاب ذکری به میان نیامده است .که قابل برسی و تامل میباشد.

زادگاه حاکم اوساس  که یکی از مناطق گندم خیز سرزمین پهناور اشکاشم است ٬ مردم آن از گدشته ها به اینسو شغل کشاورزی داشته ٬ مردم اش خیلی مهربان ٬ صمیمی و درحین حال دیندار و پابند به ارزشهای اسلامی و مذهبی خود اند و جمعیت آن بیشتر از یک هزار تن میرسد . اشکاشم به فرزندان اوساسی خود می بالد و امید وار است در آینده باشندگان این روستا مانند منصور حاکم در همه زمینه ها پیشگام آزاده گی و سازندگی در عرصه های فرهنگی و اجتماعی و خدمت گذاری در زیرساخت های جامعه بیشرفته باشند.