اقتباس: اززبانهای پامیری نوشته  .ت . پاخالینه

تهیه کننده:ع .ر.سمندر

زبان اشکاشمی

زبان اشکاشمی زبان مردم قسمت شمال شرقی ولایت بدخشان افغانستان ودرحدود دوهزار نفر(درحال حاضر متکلمین این زبان به بیشتر جندهزارنفر میرسد) درقراءخرمنی،بهاروبازار،قاضیده،آهنگرده،صیاد، کندکاد،زرگران،داروندوقسماً در یخدروحیات به سر میبرند. ودرخاک شوروی سابق تنها یک قریه بنام "رین"وجودداردکه زبان ساکنین آن نیز اشکاشمی است،قشلاق آن درسواحل دریائی پنج در قسمت سرحدباافغانستان جای که دریا مسیرخودراتغیرمیدهد ،واقع میباشد.بعضی ازخانواده های اشکاشمی به صورت پراگنده دربرخی ازروستاها تاجیک نشین هم زنده گی دارند(نمدگوت،سومجین،یخشوال ،مولوج وغیره).تمام اشکاشمیهای تاجگستان قراراحصائیه سال1955میلادی زیادتراز500نفرهستند که 400نفرآنهادرقریه"رین" زنده گی دارند،زبان نوشتاری اشکاشمی هامانند دیگرپامیری هادری وتاجیکی است،بایدگفت که اشکاشمیها بایکدیگر تنهابه زبان اشکاشمی حرف میزنند.

گرچه اولین معلومات راجع به زبان اشکاشمی درسالهای نود سده گذشته ارایه شده ولی مطالعه دقیق وهمه جانبه این زبان چندی پیش آغازشده است .برای اولین باربه صورت فشرده زبان اشکاشمی(هر دولهجه آن زیباکی و اشکاشمی ) در سال 1920میلادی توسط گ.گریرسون دراثری تحت عنوان:   ,Zebak and Yazgulami” “Ishkashimiآمده است که چندی بعددرسال 1921باتغیری درجلددهم کلیات"Linguistic Survey of India"گنجانیده شده است بایدیادآورشدکه این اثربانواقصی همراه است ،زیراموادیکه گریرسون به اساس آن اثرخودرانوشته اصل نبوده بلکه کاپی میباشدوهمچنان موادقسمت زیباک در بین مردم زیباک نه بلکه درچترال جمع آوری شده است .

قدم مهم درمطالعه زبان اشکاشمی  توسط دانشمندشرق شناس ناروی گ .مارگین سترن برداشته شد،اثر مشهور وی درباره زبان اشکاشمی :sanglachi-ishkashmi” نام دارد.تاحال این یگانه اثرنسبتاً مکمل راجع به زبان اشکاشمی به شمار می رود.lمگرباوجوداهمیت خود نمیتواندکه به صورت مکمل به همه سوالات جوابگوباشد،زیرا به صورت دقیق ودرست راجع به لهجه های این زبان معلومات داده نه شده است وهمچنان به صورت کلی راجع به لهجه سنگلیچی هم معلوماتی درآن دیده نمیشود.دراین اثردرقسمت صوت شناسی لهجه سنگلیچی هم به مشکلات برمیخوریم .

راجع به زبان مردم اشکاشمی های شوروی .ی .ی.زاروبین هم اثری به اساس مواد جمع آوری شده دراشکاشم درسال1915میلادی دارد.اگرچه اثرزاروبین قبلاًنوشته شده است.یعنی تازه نیست ،امادارای اهمیت علمی فراوان میباشد.ولی باید نواقص آن راهم ذکر کرد.ازجمله نواقص این اثر یکی هم نبودن معلومات راجع به لهجه عامیانه زبان اشکاشمی است.زیرادرلهجه عامیانه علاوه بر ویژه گیهای خوداین زبان نفوذخصوصیات زبان تاجیکی را نیزنشان میدهد.

و.س.ساکالوده اثری راجع به فونتیک زبان اشکاشمی به نام "رساله دربارهء صوت شناسی زبانهای آریائی"دارد،ساکالوده سیستم واولهارابه صورت واضح تشریح نموده  است.

درسال 1959میلادی مونوگراف ت.ن.پاخالینه به نام "زبان اشکاشمی"نشرشدکه برای نوشتن این اثردست داشته ازآن استفاده شده است.

برای نوشتن این اثرهمچنان ازموادکه توسط مولف دروقت تحقیقات دراشکاشم درسالهای 1952-1955 میلادی جمعآوری شده بوداستفاده به عمل آمده است.دراین اثربرای نخستین بار ازویژه گیهای رابط دوجانبه کمی فونیمهای واول به اساس تحقیقات تجربوی ،ویژه گیهای کانسونتهای زبان اشکاشمی ،یادآوری شده است.

ابن اثرحاوی دستورمتن اشکاشمی وسیستم واژه هامیباشد.

درسال 1960میلادی فرهنگ زبان اشکاشمی "لهجه سنگلیچی"توسط محقق افغانی شاه عبدالله بدخشی نشرشد.

                                        ادامه دارد ...

فراخوان صحفه انترنیتی( اشکاشم خانه فرهنگ)

از همه شعرا ، نویسندگان ، و اهل قلم اشکاشم و مناطق همجوارآن صمیمانه دعــــــــــوت به عمل

می آید تا آفرینش ها ی ادبی خود را جهت نشر به نشانی ایمیل آدرس این رسانه فرستاده در راستای

شگوفایی هرچه بیشتر فرهنگ گهــــــــــر بار سرزمین ما ، وظیفه و رسالت اخلاقی و مهینی شان را

ادا نمایند.اگر دوستان نخواهند به نام اصلی شان مطلب بنویسند ، مطالب آنها به نامهای مستعار نیز

نشر شده میتواند .

 به مطـــــــــــالب که به زبانهای اشکاشمی ، سنگلیجی ، وخانی ، منجی ، زیباکی ، روشانی وغیره

زبانهای آن منـــــــــــــــــــــاطق باشد ارجیحت داده میشود . چشم به را مطالب شما هستیم.

فرستاده شده توسط آقای سمندری صاحب که یک دوست دیگر آنرا به ما ادا کرده است .

کـجــرو

میر سعید " سعید"

اشکاشم بدخشان

عقرب سال 1382 خورشیدی

نـوش جانت کجروش عالی مقامت یافتم

زهد و تقـوای ریـایی در کـــــلامت یافتم

دیدمت در صدرمجلس، لاف خدمت میـزدی

حالیا فنــــدو  و فــریب اندر نظامت یافتم

گفتی میباشد حرام ،آیین رندان کافریست

ای خوشا خمـری لبالب را به جامت یافتم

گفتی ما ملت نـوازیم و شجـــاع و باغرور

لیک در دربار انگلیس من غــــلامت یافتم

عشقبازی را تـو فرمودی که کی باشد روا

زیر چنگ مهــــوشان در قید دامت یافتــم

یک نظـــر در صحفهء تاریخ اعمـال شما

خـــود فروشی را کنارجــــای نامت یافتم

ای "سعید"بیجا مگو ، گفتا :که میگوید قلم

گفتهء ناگفته را از حــــــــرف لامت یافتم

آریاستان

ای محیــــط باستانی ، دلستــــان میخــواهمت

پرفـــــروغ چون اشعهء نور زمـان میخواهمت

هرقدم خــــــــاک ترا لــــــولو و مروارید و زر

پرگهــــــر ای مامن آزاده گان میـــــــخواهمت

چهره ات را لاله  گـون و دامنت دیبـــــــای سبز

گلشن روی جهـــان آریا ستـــــــان میخواهمت

ای لـــــــــوای سربلندی در مقـــــــام سروری

سرفــــــــراز چو قلهء بام جهـــان میخواهمت

سرزمیـــــن "ناصر"و "سینـــــا" و مـولانای بلخ

دایما مهــــــد نبـــــــوغ عارفان میــــخواهمت

ای وطن سرداری چون جمشید و رستم داشتی

نسل نو را همچنـان من قهــــرمان میخواهمت

در گذر از صحفــــــهء تاریک شب های سیــاه

آفتاب معـــــــــرفت در آسمــــان میخـواهمت

ای وطـــــن آبادیت را آرزو دارد "سعـــیــــــد"

گرشوی خـــــلدبرین خوشتـر از آن میخواهمت

میر سعید " سعید"

جدی سال 1382

زیباک بدخشان

آریایی ها

орйоиҳо:

ин ном ба шохайи аз ақвоми ҳинду урӯпойи ки дар ҳизори дувуми пеш аз мелод дар паҳни сирорарйи фалоти Irаn  мeзйстанд, eтлоқ мeгардад. Гуфти шуди ин мардумон бӯмйи ин сарзамин набӯдианд ва аз ҷойй дйгар ба инљо омадаанд. дар борайи далйли ин муҳоҷират ва хостгоҳи ин ақвом eхтeлофи назарҳойи форовонй муҳақeқйи таърихи бостон  вуҷуд дорад.

" Чанд назар дар борайи  муҳоҷиратҳои орйоийон  пишнеҳод  шуда аст ки якe аз онҳо пишнеҳд  бархй  ғарбийон аст ки муҳоҷират орйоийон ро аз рӯдбри  данӯб ва навоҳийи мадитаронеи ба дйгар кешварҳо аз ҷумла IRАN медонанд. ин назар мареди етефоқи ҳамаи муварехон ва пежӯҳандагони ғарби нист.  Назари дйгар он аст ки марказ ва мийнайи ҷаҳон хунирас бомик йо хунирас дарахшон йо эронавиҷ ва IRАNи марказй аст ва муҳоҷират аз ин суй ба ҷоҳойи дйгар сурат герета аст."¹   Ҷунайди, с 4

Аммо ду назарийи аз байни ҳамаи назарийиҳо ҳоезе аҳамийати хосси ҳастанд. Назарийи  нахуст, ки бузургтарин  мудофаъи он конлин ранфару аст, бар мабнойи йоифтаҳойи забоншеноси, хостгоҳe ҳeнду урӯпойиҳо ро дар шарқи онотули қарор медаҳад. яки аз далойали бузурги тарафдорони ин назарийи, масалайи вуҷӯди  унсури ҳeнд у орйойи дар байни мардуми митонийи бостон аст.

Назарийи дйгар, ки аввалин бор тавсути морйо гимбутос  матраҳ шуд,  хостгоҳe  ҳeнд у epoниҳо ро бар мабнойи йоифтаҳойи бостоншиноси ва забоншеноси, дар даштҳойи шумоли дарйойи сийоҳ ҷустуҷӯ meконад. Ин назарийи ва анвоъи таҷдид назар шудeйи он, пуртарафдортарин назарийи дар мавриди хостгоҳe ҳeнд у урӯпойиҳо аст ки meтавод масалайи муҳоҷиратҳойи баъдийи ҳeнд у epoниҳо ро туҷиҳ кунад. Дар таҷдиди назарийи Молури ин мардум на танҳо дар шумоли дарйойи сийоҳ ва ҳузайи рӯди дун зeдаги намeкардeанд, балки дунболайи онҳо дар шумоли дарйойи  хазар ва даштҳойи ҷунӯби Ӯрол ҳам вуҷӯд доштeанд. аз онҷо бӯд ки аввалин амвоҷи ҳeнд у epoниҳо аз бақийи ҳeнд у урӯпойиҳо ҷудо шуданд ва ба даштҳойи шаpқи дарйойи  хазар ва фарорӯд (мовeроуннҳар) кӯч кeрданд ва дар даврeҳойи баъди инон низ ба ҳeнд ва Irаn кӯчиданд.

Тираҳойи орйои дар ҳазораҳойи куҳан (куҳантар аз ҳазорайи дуввуми қ.м) дар ҷойи ки бар пойи суннатҳойи бозмондайи қавм дар миянайи дуня (хунирас) ҷой дошт мeзистанд. Хотарайи ниякони нахуст қавм, дар ядмондҳойи чун кийумас, ҳӯшанг, таҳмӯрeс ва ҷамшид дар қолеби устӯри баройи мо боз монди аст, аз ин дувра дар хотарайи қавми баноми пишдод (парадот) ба маънийи додайи  нахуст  йо додовари нахуст йод шуда аст (зомйод йашт

ادامه    .... ).

شمس ضحی

خوشا روزی ز تشریفش جهان رونق فزا گردد
دل ما از غم و اندوه ِ هجرانش جدا گردد
به گوش ما نیاید جز نوای ِ عشق ِ دیدارش
پر از بوی ِ نشاط ِ وصل ِ او ارض و سما گردد
گل ِ شادی شکوفد در چمن از هر کهن شاخی
گل و بلبل به باغ زندگانی همنوا گردد
ز هجران و فراق آن روز ناید هیچ آزاری
به دیدار ِ رخ ِ خوب ِ تو چشمم، آشنا گردد
ز منظرگاه ما روید به هر سو سبزه ی دیدار
همه آلام و درد ِ سالیان ِ ما دوا گردد
ز رنج ِ غربت و دوری شوم با وصل ِ او ایمن
به عالم حاصل ِ این زار ِ حیران مدعا گردد
حضور ِ او اگر هر چند با خود می کنم احساس
عیان در پیش چشمم کاش آن نور خدا گردد
نگارا ! باخبر شو از دل ِ غم پرور ِ تنگم
وگرنه در میان عاشقان، روزم سیاه گردد
منم آشفته و مشتاق دیدار ِ رخت عمریست
چو من در دام ِ عشق ِ دوست کمتر مبتلا گردد
نظر کن از کرم سویم، امام ِ حاضر و موجود
که فیضت گلشن ِ جان ِ مرا باد صبا گردد
خوشا بینم عذار ِ یادگار ِ نور ِ خاتم را
که طالع از شب ِ دیجور ِ من، شمس ِ ضحی گردد

 س.ش.ر.ع.ق

سال ها شد ، که مسحیا نفسی میجویم.

در درون دلک کوچک خویش

سخت دارم گله با او

که نیامد یکدم ،

و به دیدار کند زنده مرا.

ابوعلی بیژن

همایون استاد ، عطا آواز خوان خوب اشکاشم با شاگردش

و استاد عبدالرحمن آوازخوان معروف اشکاشمی از ( تاجکستان )

پرویز دانش آموز مکتب و فروشنده تیلفونهای همراه

در بازار اشکاشم